فیستول یک ارتباط غیر طبیعی بین دو سطح اپی تلیال بدن می باشد . در مورد فیستول مقعدی (یا فیستول آنال)، دهانه خارجی این مسیر در پوست اطراف مفعد ( آنوس) و دهانه داخلی آن داخل مقعد( آنوس یا رکتوم) قرار دارد. در صورتیکه مسیر فیستول از میان عضله اسفنکتر خارجی بگذرد،
فیستول از نوع High می باشد ولی در صورتیکه مسیر فیستول کوتاه بوده و اسفنکتر خارجی را دربر نگیرد، فیستول از نوع low می باشد.
فیستول آنال(فیستول مقعدی) شکل مزمن عفونتهای آنورکتال می باشد و بسیاری از بیماران، سابقه آبسه اطراف مقعد را در گذشته و یا اخیراً ذکر می کنند ولی گروهی از بیماران نیز هیچ سابقه ای از چنین آبسه ای ندارند. ولی در هر حال 50% آبسه های اطراف مقعد به فیستول تبدیل خواهند شد. فیستول آنال همچنین می تواند بدنبال عفونت ناشی از تروما، فیشر، TB ، بیماری کرون، کارسینوما، رادیاسیون، اکتینومیکوزیس و کلامیدیا بوجود آید.
علائم و نشانه ها
بیمار بدلیل ترشح چرکی مداوم از دهانه خارجی فیستول مراجعه می کند و چون ترشحات فیستول بطور مداوم تخلیه میشوند، درد نمی تواند عامل مهمی برای مراجعه بیماران باشد ولی احساس سوزش یا خارش ناشی از ترشحات می تواند عامل مراجعه بیماران باشد. در معاینه این بیماران معمولاً دهانه خارجی فیستول قابل مشاهده بوده و در لمس با انگشت ممکن است بتوان مسیر فیستول را که به شکل یک مجرای سفت شده (tract) می باشد لمس کرد. دهانه داخلی نیز در صورتیکه نزدیک آنوس باشد قابل لمس است و از طریق رکتوسکوپی ممکن است بتوان آنرا مشاهده نمود.
از آنجا که پیش بینی مسیر فیستول و تعیین دهانه داخلی و خارجی آن، نقش اساسی را در مورد درمان تمام انواع فیستولها دارد، آقای گودسال، قانونی در این مورد بیان کرده است که بنام خود او مشهور است. بر اساس این قانون، اگر با یک خط عرضی، آنوس را به دو قسمت خلفی و قدامی تقسیم کنیم، در صورتیکه دهانه خارجی فیستول، در سطح قدامی باشد، دهانه داخلی آن با یک مسیر کوتاه و مستقیم در دیواره قدامی آنوس قرار دارد ولی اگر دهانه خارجی در سطح خلفی باشد، فیستول یک مسیر منحنی را طی کرده و دهانه داخلی آن در خط وسط دیواره خلفی آنوس قرار خواهد داشت.( یک استثنا زمانی است که در سطح قدامی یک فیستول با فاصله بیش از 3 سانتی متر از آنوس قرار داشته باشد که در این صورت دهانه داخلی به احتمال زیاد در خط وسط دیواره خلفی آنوس قرار دارد).
فیستولوگرافی جهت تشخیص و یا تعیین مسیر فیستول توصیه نمیشود و در صورت نیاز به تعیین مسیر فیستول از طریق اقدامات پاراکلینیکی بهتر است از MRI یا سونوگرافی اندوآنال (داخل مقعدی) استفاده نمائیم.
درمان
اصل مهم برای درمان فیستول آنال(فیستول مقعدی)، از بین بردن اپی تلیالیزاسیون 0(لایه سلولی) داخل فیستول می باشد. فیستولهایی که از نوع low می باشند براحتی با یک فیستولوتومی که شامل باز کردن سقف فیستول و تخریب نسج اپی تلیالیزه داخل آن با کورت یا کوتر می باشد، قابل درمان است. در این عمل مسیر فیستول تبدیل به یک زخم باز میشود که بتدریج با نسج گرانولاسیون پر میشود. فیستولکتومی به این معنی که تمام مسیر فیستول بطور کامل برداشته شود توصیه نمیشود چون به نسوج سالم اطراف آسیب می زند. در مورد فیستولهای High ، فیستولوتومی خطرناک است چون می تواند با قطع اسفنکتر، بیمار را دچار بی اختیاری نماید. یکی از روشهای قدیمی برای این فیستولها که هنوز نیز از آن استفاده میشود عبور دادن Seton از مسیر فیستول و باقی گذاشتن آن در این محل می باشد. Seton که می تواند نخ سیلک یا نوار پلاستیکی باشد بتدریج با ایجاد فیبروز در مسیر فیستول، نسج اپی تلیال داخل آن را تخریب می کند و خودش نیز از میان نسج سالم عبور کرده و خارج میشود. برای توصیح اینکه چرا عبور Seton از نسج سالم باعث تخریب اسفنکتر نمیشود گفته میشود وقتی شما یک تکه یخ را با سیم فشار دهید سیم بتدریج یخ را قطع خواهد کرد و از طرف دیگر آن خارج میشود ولی یخ مجدداً بهم می چسبد بطوریکه اثری از عبور سیم در آن نمی ماند.
درمانهای جراحی دیگری مانند فلاپ اندوآنال و پرکردن داخل فیستول بابیومتریال (fistula plug) وجود دارد که در موارد خاص انجام میشود.
فیستول آنال(فیستول مقعدی) در صورتیکه درمان نشود علاوه بر آنکه موجب آزار و اذیت جسمی و روحی بیمار میشود ممکن است منجر به عفونتهای شدید و حتی ایجاد کارسینوما در فیستول گردد.
