دیسفاژی چیست ؟
دیسفاژی چیست ؟ به اختلال در عبور مواد غذایی (مایعات و جامدات) از حفره دهان به معده را دیسفاژی یا اختلال بلع می گویند. اگر این اختلال در شروع عمل بلع باشد دیسفاژی دهانی حلقی و اگر اختلال بعد از شروع بلع و در ناحیه مری باشد دیسفاژی مروی گفته میشود.
بیماران مبتلا به دیسفاژی با چه علایمی مراجعه می کنند ؟
ناتوانی در بلعیدن مواد غذایی
سرفه کردن در هنگام خوردن و نوشیدن یا بلافاصله بعد از آن
ضعیف شدن صدای فرد در حین خوردن یا اندکی پس از آن
عفونت سیستم تنفسی به دلیل ورود مواد غذایی به مسیر هوایی
کاهش وزن و ایجاد علائم سوء تغذیه
آیا دیسفاژی بیمار از نوع اوروفارنژیال یا دهانی حلقی میباشد ؟ در این حالت بعلت اینکه بیمار در شروع بلع اشکال دارد هنگام خوردن، مایعات به داخل بینی، نای و ریه برگشته و موجب سرفه میشود و معمولا صدای بیمار تو دماغی میشود.
چه عواملی موجب دیسفاژی دهانی حلقی میشود ؟
بیماریهای مغز و اعصاب : مانند سکته ، تومور ، ضربه و عفونت های مغزی ، پارکینسون و MS (مولتیپل اسکلروزیس) ، میاستنی گراویس
میوپاتی ها : مانند پرکاری سمی تیروئید و میوپاتی های التهابی عضله مانند درماتومیوزیت و پلی میوزیت بعلت درگیر کردن عضلات مخطط 3/1 فوقانی مری
اختلال ساختمان در ناحیه حلق : مانند دیورتیکولوم زنکر ( دیورتیکولوم قسمت فوقانی مری) ، پرده در مری گردنی و اختلالات مادر زادی مانند شکاف کام
آیا دیسفاژی بیمار از نوع مروی میباشد ؟ در این حال اختلال بلع به علت اشکال در مری و یا دریچه تحتانی مری و یا کاردیا می باشد و به دو دسته تقسیم میشود 1- دیسفاژی مکانیکال 2- دیسفاژی حرکتی (عصبی)
دیسفاژی مکانیکی مری چیست ؟ در این حالت بعلت وجود تنگی در مسیر مری ، بیمار ابتدا دچار اختلال بلع به جامدات میشود و اگر شدت تنگی پیشرفت کند ( مانند تومور مری ) بتدریج دچار اختلال بلع به مایعات هم میشود . دیسفاژی مکانیکی ممکن است ثابت باشد مانند تنگی خوشخیم مری و یا پیشرونده باشد مانند سرطان مری و یا متناوب باشد مانند حلقه تحتانی مری.
علل مهم دیسفاژی مکانیکی چیست ؟ تومورهای مری، تنگی مری، دیورتیکول ، ازوفاژیت ائوزینوفیلی، حلقه مری ، پرده مری و رادیوتراپی
دیسفاژی حرکتی مری ( عصبی عضلانی ) چیست ؟ در این حالت اشکال در بلع هم نسبت به مایعات هم نسبت به جامدات وجود دارد و معمولا به طور مزمن دیده میشود. در این دیسفاژی، بیمار برای تخفیف مشکل معمولا از مانور والسالوا و یا بلع مکرر استفاده مینماید.
علل مهم دیسفاژی حرکتی مری ( عصبی عضلانی ) چیست؟ بیماری آشالازی ، اسکلرودرمی و اسپاسم منتشر مری
نحوه تشخیص دیسفاژی چگونه است ؟ شرح حال بیمار در تشخیص دیسفاژی خیلی مهم می باشد. ابتدا با تهیه شرح حال بایستی دیسفاژی را از گلوبوس هیستریکوس جدا کنیم. بیماران مبتلا به گلوبوس هیستریکوس اختلال بلع ندارند بلکه احساس میکنند در حال استراحت در گلویشان توده ای وجود دارد در حالیکه موقع غذا خوردن مشکل ندارند. مسئله دوم تفکیک دیسفاژی از اودینوفاژی ( بلع دردناک ) است. بلع دردناک معمولا در اثر ازوفاژیت های دارویی، عفونی ( کاندیدا و ویروسها ) و عوامل خورنده مانند اسید و قلیا بوجود می آید.
جهت ارزیابی دیسفاژی چند سئوال مهم باید پرسیده شود.
آیا بیمار در شروع عمل بلع مشکل دارد ؟ آیا موقع خوردن مایعات به بینی بر میگردد ؟
این سئوالات به تفکیک دیسفاژی دهانی حلقی و مروی کمک می کند.
اختلال بلع به جامدات است یا به مایعات و یا هر دو ؟
اختلال بلع پیشرونده است یا ثابت و یا متناوب ؟
علایم همراه دیسفاژی چیست ؟ آیا بیمار کاهش وزن چشمگیر ، استفراغ ، سوزش سر دل، برگشت غذای هضم نشده ، استفراغ خونی و یا درد سینه دارد ؟
آیا سابقه پرتودرمانی دارد ؟
آیا سابقه عمل جراحی معده ، مری و مهره ای دارد ؟
آیا سابقه مصرف داروهای آزارنده مری مانند آلندرونات، تتراسایکلین، داکسی سایکلین ، دیکلوفناک ، ایندومتاسین ، ناپروکسن و آسپرین دارد ؟
آیا سابقه خوردن مواد اسیدی و قلیایی دارد؟
آیا سابقه نقص ایمنی ( HIV ، پیوند اعضا و مصرف سرکوبگر ایمنی مانند کورتون ، سیکلوسپرین ، ازاتیوپرین و . . . دارد ؟
اگر بیمار از دیسفاژی پیشرونده به جامدات همراه با کاهش وزن شاکی باشد اولین تشخیصی که مطرح میشود سرطان مری است بخصوص اگر سن بیمار بالای 50 سال باشد.
اگر بیمار از دیسفاژی متناوب به جامدات مانند تکه گوشت شاکی باشد وجود حلقه تحتانی مری ( حلقه شاتزکی ) مطرح میگردد.
اگر بیمار با سابقه طولانی مدت سوزش سر دل و ریفلاکس از دیسفاژی ثابت به جامدات شاکی باشد . تنگی پپتیک مری ( خوشخیم ) مطرح میگردد .
اگر بیمار از دیسفاژی و تهوع و استفراغ به همراه بلع دردناک شاکی باشد و سابقه مصرف اخیر کورتون استنشاقی را بدهد ازوفاژیت کاندیدایی مطرح میگردد
اگر بیمار مبتلا به نقص ایمنی از دیسفاژی به همراه بلع دردناک شاکی باشد. ازوفاژیت ویروسی مطرح میگردد.
اگر بیمار از دیسفاژی به همراه بلع دردناک شاکی باشد. سابقه مصرف اخیر دارو بدهد ازوفاژیت دارویی مطرح میگردد. ازوفاژیتهای ریفلاکسی کمتر بلع دردناک میدهند.
اگر بیمار جوان و میانسالی از دیسفاژی مزمن به جامدات و شواهد آلرژی و آسم شاکی باشد ازوفاژیت ائوزینوفیلی مطرح میگردد.
اگر بیمار از دیسفاژی مزمن به مایعات و جامدات و عفونت تنفسی مکرر شاکی باشد آشالازی مطرح میگردد.
برای بررسی بیماران مبتلا به دیسفاژی از چه روش هایی استفاده میشود ؟ قدم اول در بررسی بیماران مبتلا به دیسفاژی مطالعه عکس مری پس از بلع باریم میباشد که اصطلاحا باریم سووالو نامیده میشود.
در صورت شکایت از اختلال بلع به جامدات و مایعات ابتدا یک رادیوگرافی با بلع باریم درخواست میشود. ممکن است رد پای شواهد آشالازی مانند اتساع مری، تاخیر تخلیه مری، سطح مایع هوا در تنه مری و نبود حباب هوا در معده دیده شود پس از مطالعه عکس باریم بیمار اندوسکوپی میشود و در نهایت پس از اندوسکوپی و رد اشالازی ثانویه جهت اثبات آشالازی باید مانومتری مری انجام گیرد تا فشار دریچه تحتانی مری در حالت استراحت و هنگام بلع اندازه گیری شود و همچنین وضعیت انقباضات تنه مری ارزیابی شود.
ممکن است در مطالعه عکس باریم مری شواهد پرده ، حلقه ، دیورتیکول، تنگی مری و ضایعات تومورال یافت شود ولی برای بررسی دقیق تر و تهیه نمونه برداری در صورت لزوم بیماران تحت مطالعه اندوسکوپی قرار میگیرند. در بررسی اندسکوپی مخاط مری مشاهده و هر گونه ضایعه مخاطی از قبیل زخم ، تومور و تنگی مری یافت میشود. برای تشخیص دقیق از ضایعات مخاطی مشکوک مانند التهاب ، زخم ، تومور ، محل تنگی نمونه برداری میشود تا از طریق پاتولوژی بررسی گردد.
